Zwerm, Paul Vendel, 2006
Baden Powellweg / Pieter Calandlaan
Zwermende vogels, bijen, wespen en muggen hebben een grote fascinatie op mensen. Ik ben zelf meer dan eens van mijn fiets gestapt om naar het luchtspektakel van een zwerm spreeuwen te kijken. Aan het eind van de dag groeperen de vogels zich om te zoeken naar een plek om te overnachten, vrij van roofdieren. Er gebeurt haast iets bovenaards wanneer een zwermende puinhoop als collectief weet wat het moet doen. Een blik op een zwerm maakt iets complex als chaos en orde in de natuur bevattelijk en zichtbaar.
De volgende keer dat ik een groep spreeuwen boven Osdorp zie zwermen, denk ik aan de naam Craig Reynolds, een expert in artificieel leven en computer gegenereerde afbeeldingen. Reynolds is gefascineerd door zwermgedrag in het dierenrijk. In 1986 maakte hij een computermodel waarmee hij gecoördineerde dierbewegingen kan simuleren, zoals een school vissen, een zwerm bijen of een kolonie mieren. Hij zal zich bij het coderen van dit model gebogen hebben over vragen zoals: ‘Is er bij vier spreeuwen al sprake van een zwerm? En bij acht? Waarom botsen al die spreeuwen niet? En hoe begint en eindigt een zwerm eigenlijk?’ Het model van Reynolds is sindsdien leidend bij het visualiseren van zwermen in de wetenschap, maar ook in de populaire media. Hij kreeg een uitnodiging om een zwarte wolk vleermuizen angstaanjagend te laten zwermen in de Batmanfilms en ook werd zijn model talloze keren toegepast in videogames.
Ook kunstenaar Paul Vendel zal zich de vraag hebben gesteld wat een zwerm tot een zwerm maakt. Met het verzoek op zak een kunstwerk te maken op de hoek van Baden Powellweg en de Pieter Callandlaan, viel zijn oog op de groenstrook en het slootje dat parallel aan de Baden Powellweg loopt. Hij zag daar een zwerm muggen en kreeg zo het idee om met een slordige 6000 stalen pijpjes het kunstwerk ‘Zwerm’ te maken. Craig Reynolds kan je vertellen dat een zwerm in beweging hoort te zijn, dat er cohesie in zit en dat ieder afzonderlijk deeltje zich duidelijk met dezelfde afstand tot een ander deeltje verhoudt. In het werk van Vendel, van maar liefst zeven meter hoog en vijftien meter breed, zit duidelijk die beweging.
Deze hooiberg van roestvrij metaal herbergt nog iets speciaals, iets dat alleen te zien is als het donker is. Als auto’s op de hoek de bocht maken en de koplampen over het kunstwerk gaan, glinsteren er namelijk reflectoren in de zwerm. Niet alleen muggen waren een inspiratie voor dit werk, maar ook vuurvliegjes. De volgende keer dat je een zwerm ziet, denk dan aan de kunst die hij voortbrengt.
Beluister ook de podcastaflevering over dit kunstwerk, en laat je meeslepen door de boeiende verhalen achter de werken van kunstroute Osdorp. In de podcast luister je naar gesprekken tussen schrijver en onderzoeker van deze route, Willem Sjoerd van Vliet, en kunsthistoricus Sietske Roorda.
