Licht, divers
oudezijdse achterburgwal 32
Het stadsdeel van het rode licht ligt als een heterotopia in Amsterdam. Het is geen denkbeeldige plaats, zoals een utopia of distopia. Een heterotopia is een plaats die ‘anders’ is dan de plaats waarin het ligt besloten, maar het vergeet die ander nooit. Het representeert de omgelegen stad maar betwist die tegelijk, draait haar om en op haar kop. De Wallen zijn Amsterdam, maar zijn haar niet. Op de gevels van dit heterotopia verkondigen neonlichten als glas-in-loodramen van een kerk hun boodschap: ‘EROTIC, LIVE SEX, MOULIN ROUGE’.
De echte kerken op de Wallen zijn op hun beurt weer heterotopia’s in een heterotopia. De sfeer verandert zowel binnen in de kerken als buiten op de Wallen met het ritme van de dag. Wanneer de zon intenser wordt, spreekt het glas-in-lood binnen luider en duidelijker. Bij regenwolken of in de schemering verdwijnt het naar de achtergrond. Dan reflecteert juist de gloed van neonletters op water en op klinkers, smelt alles samen tot een roodkleurig district.
Het is onduidelijk waarom het licht rood is. Toeristengidsen vertellen wilde verhalen, maar wellicht lijkt huid naast een rood lantaarntje gewoon gezond. Rood is erotiek. Rood schreeuwt lekker. En in de halve duisternis die overblijft worden verbeelding en dagdromen misschien gestimuleerd. Licht kan zichtbaar maken maar ook zicht ontnemen. Alleen wit licht laat kleuren zien zoals ze zijn. Voor de huidige tentoonstelling van Giorgio Andreotta Calò in de Oude Kerk worden alle ramen rood, de binnenruimte beschermend als een doka.
Ook de eerste olielampen die in de zeventiende eeuw werden neergezet hielpen waarschijnlijk de prostituees. De vlammetjes waren genoeg voor de verleidsters om zich met spannende schaduwen aan klanten te tonen, maar er bleef voldoende donker over om weer in weg te glippen als de politie kwam. Op de Bet van Beerenbrug staat een replica van een in 1883 voor Amsterdam ontworpen gaslantaarn: de kroonlantaarn, vernoemd naar de keizerskroon bovenop. Vijf jaar lang knutselde een commissie aan de replica. De elektrische lamp moest de gaslamp geloofwaardig vervangen. Via reflectoren in de bovenkant wordt het oranje schijnsel door de lantaarn en over de grachten verstrooid.
Of drank- en drugstoeristen die rond tien uur ‘s avonds beginnen met schreeuwen ook dagdromen is onbekend. Misschien denken ze vooral dat ze kleine kinderen op de kermis zijn. De gemeente probeert zonder de inzet van veel politie feestgangers te regisseren. Bij wijze van experiment werd de Oude Kerk daarom uitgelicht met spotlights. Religious priming heet dat in de psychologie: gedrag proberen te veranderen door religieuze symbolen uit te lichten. De hoop was dat de schreeuwers stilletjes hun weg zouden vervolgen. Plots beland in een kerkelijk heterotopia raken ze bewust, of onbewust onder de indruk van de kerkelijke moraal. De proefpersonen waren misschien al te veel van God los, want het experiment toonde geen zichtbaar resultaat.
Elders in de stad heeft een ander experiment meer succes. Stegen bij het Rembrandtplein worden volledig ondergedompeld met projecties, want zelfs bezopen ga je niet in een lichtkunstwerk staan plassen. Ook worden rond sluitingstijd de straten waarin feestgangers de kroegen verlaten beschenen door felle witte lampen. Tussen verfomfaaide en schel verlichte gezichten wil niemand langer blijven hangen. ‘Een efficiënte manier om mensen psychisch te mishandelen is ze bloot te stellen aan een constant, intens licht dat geen ruimte biedt voor privacy of mentale terugtrekking; zelfs het diepste, donkerste innerlijk komt bloot te liggen en wordt geschonden, aldus architect Juhani Pallasmaa in 1996. Niet gezellig dus. De Wallen zijn wat schaal betreft veel te groot om op deze wijze van alle duistere hoekjes te worden ontdaan. Het rode verhullende licht blijft de Wallen kleuren.