ADM monument, Egon Schrama, 1988
Het Dok 3
‘Machteloosheid’, zo omschrijft kunstenaar Egon Schrama (1947) de sfeer in Amsterdam-Noord in het algemeen, en rond het voormalige ADM-terrein in het bijzonder, zo halverwege de jaren ‘80. De grote ADM (Amsterdamse Droogdok Maatschappij) was finaal failliet. NDSM zong het nog iets langer uit, doordat de gemeente de grond had gekocht en nog een aantal andere kunstgrepen had gedaan. Duizenden mensen werkten er nog, maar ook zij kwamen uiteindelijk allemaal op straat te staan.
Een pensioenfonds mocht het terrein van de ADM opkopen, op voorwaarde dat er sociale huurwoningen zouden worden gebouwd. De nieuw te verrijzen woonwijk, op basis van een plan van de jonge architect Rem Koolhaas, was nog in aanbouw toen Egon Schrama de opdracht kreeg een monument vorm te geven voor wat voor meer dan honderd jaar het middelpunt was geweest van duizenden werkende levens. De kern van de opdracht was om gebruik te maken van materialen die deel van het werk op de werf geweest waren.
In de loods waar het restmateriaal stond, vond Schrama een aantal gebogen ijzeren ‘kolommen’. Het hout heeft hij er zelf aan toegevoegd, als een historische verwijzing naar de begintijd van de werf, toen hout en ijzer nog werden gecombineerd.
Toen het beeld werd onthuld prijkte het in veel kranten op de voorpagina. Dit eerste industriële monument werd namelijk gezien als een ‘teken aan de wand’. Het besef dat de industrie daadwerkelijk en definitief aan het verdwijnen was, drong bij velen toen pas echt door.
In de negentiende eeuw werden hier eiken geplant, op de hellingen van de dijken, zodat ze uit zichzelf met een kromming richting naar de hemel zouden groeien. Op die manier werden massieve spanten gekweekt: veel sterker dan samengestelde exemplaren. Na te zijn volgroeid werden de boomstammen vervolgens twintig tot dertig jaar in het water gelegd om de nerven dicht te laten groeien, zodat het schip eenmaal te water niet zou gaan rotten.
Maar die lange en glorieuze geschiedenis was geen garantie voor de eeuwigheid. De ongekende opschaling en internationalisering die de reusachtige werven in gang hadden gezet, keerden zich uiteindelijk als een boemerang tegen henzelf. Aziatische landen schudden de Europese economische en politieke dominantie van zich af, industrialiseerden en verdrongen langzaam maar zeker met hun lagere arbeidskosten de voormalige Europese overheersers. ‘s Werelds grootste schepen worden vandaag de dag gebouwd in Japan, Zuid-Korea en China.
Als relikwieën van wat is geweest maar niet meer terugkomt, vormen de kolommen van dit monument een soort kerkje van de verloren trots. Een kapel voor de onbekende arbeider.
