Memorial for the victims of World War II, Nina Rave, 2018
Columbusplein
In april 2018 huldigde Job Cohen, voormalig burgemeester van Amsterdam, het kunstwerk van Nina Rave op het Columbusplein in. Hij deed dat in zijn functie van voorzitter van het Amsterdamse 4 mei comité. Een paar weken later werd het kunstwerk voor het eerst in gebruik genomen als monument om de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog te herdenken.
In de tien jaar ervoor had er een kruis gestaan op het Columbusplein, maar dat ging terug naar de wijk waar het oorspronkelijk geplaatst was. Op het Columbusplein was er echter een cultuur van herdenken ontstaan en de buurt wilde die traditie voortzetten. Het 4 mei comité van het Columbusplein ging daarom met de hulp van Stadsdeel West op zoek naar een kunstenaar om een nieuw monument te maken. Via een selectieproces kwamen ze uit bij Nina Rave, een kunstenaar gespecialiseerd in het betrekken van de buurt bij haar kunstprojecten.
Rave koos voor een abstracte vorm voor het gedenkteken. Op een grasheuveltje op het Columbusplein balanceert nu een groot zwart blok op een kleine gouden bal. Om de gruwelen van de oorlog te verbeelden, wilde ze iets massiefs en verpletterends maken waar je je niet tegen kan verweren. Rave vertelt dat de gouden bal in eerste instantie zo klein was als een tennisbal, maar ze besloot dat hij groter moest. “Ik wilde niet alleen de zwarte kant laten zien. Die gouden bol laat voor mij zien dat er weerstand is en het geeft ook een sprankje hoop. Daarnaast laat het het wankele evenwicht van de situatie zien en dat dit weer zou kunnen gebeuren.”
Rave wilde ook het menselijke aspect in haar werk verbeelden. Daarom zijn er op het grote zwarte blok allemaal vingerafdrukken te zien. Om de buurtbewoners bij het maakproces van het monument te betrekken, heeft Rave workshops gegeven in het buurthuis op het plein en bij de nabijgelegen basisschool de Vissersschool, waarbij ze vingerafdrukken maakten in was. Die vingerafdrukken heeft Rave vervolgens in het monument verwerkt dat op het Columbusplein te zien is. Rave gaf les aan groep 7 en 8 en vertelt dat het erg aangrijpend was om over dit onderwerp les te geven. “Er waren een paar kinderen in de klas, die uit oorlogsgebieden waren weggevlucht met hun families. Wij denken altijd dat het heel ver weg is, maar voor sommige mensen is de oorlog ontzettend dichtbij.”
De vingerafdrukken op het kunstwerk kunnen zowel de slachtoffers van de oorlog symboliseren, als degenen die de oorlog hebben ontketend. “De Tweede Wereldoorlog is geen vulkaanuitbarsting, mensen hebben dat verzonnen en uitgevoerd”, legt Rave uit.
Naast het monument staat een plakkaat met een klein gedicht:
Wij gedenken
Hen die leden Hen die stierven Hen die streden
Er is de afgelopen jaren veel discussie geweest over wie er herdacht moet worden op 4 mei; alleen slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog of ook van latere oorlogen. Het kunstwerk van Rave gaat daar discreet mee om en laat in het midden voor wie het precies bedoeld is. Daarnaast is het kunstwerk door zijn abstractie niet heel opvallend in het dagelijks leven. “Het is niet iets vreselijks akeligs wat je aanspringt. Je kan er langs lopen en denken: een blok. Je hoeft er verder niets mee.”
Beluister ook de podcastaflevering over dit kunstwerk, en laat je meeslepen door de boeiende verhalen achter de werken van kunstroute in De Baarsjes. In de podcast luister je naar gesprekken tussen kunsthistoricus en onderzoeker van deze route, Sietske Roorda, en schrijver Willem Sjoerd van Vliet.
