Poort van Nieuwendam, Marcel Smink, 1999
Zuiderzeeweg
Een aantal jaar geleden werd kunstenaar Marcel Smink benaderd door de gemeente Amsterdam met de boodschap dat zijn kunstwerk Poort van Nieuwendam weggehaald moest worden. De verkeerssituatie als je de ring A10 afkwam bij afslag S115 ging veranderen. Er zou een rotonde komen en er was geen plaats meer voor de poort. Smink vroeg of hij de tekeningen mocht bekijken en hij zag dat zijn kunstwerk prima anders in te passen was. “Hij staat nu veel prominenter tegen de weg aan dan hij oorspronkelijk geplaatst was. Het is er veel beter op geworden, want hij confronteert meer dan dat hij deed.”
De rotonde ging ten koste van een landschapstuin die aan de andere zijde van de weg was aangelegd. Die bestond uit slootjes met knotwilgen ernaast, maar daar was na vijf jaar al nauwelijks iets van over. In eerste instantie was het de bedoeling dat Smink op de plek van de landschapstuin een kunstwerk zou maken, maar toen hij ging kijken op de locatie, vond hij aan de andere kant van de doorgaande weg asfaltoverblijfselen van de oude Zuiderzeeweg. Het idee ontstond om de oude weg te laten bestraten en op te laten gaan in een poort.
Dat het kunstwerk een referentie is naar de andere historische stadspoorten in Amsterdam en de poortwoningen in de tuindorpen, is een uitleg die later aan de Poort van Nieuwendam is toegevoegd. Hoewel het wel de eerste poort van Amsterdam Noord is, dat verder geen historische stadspoorten kent. Ook is de naam van het kunstwerk met de tijd veranderd. In eerste instantie heette het kunstwerk de Poort van Noord, maar dat werd Poort van Nieuwendam, een verwijzing naar het nabijgelegen Tuindorp Nieuwendam.
Smink geeft aan dat hij het niet erg vindt dat die betekenis en naam er later aan zijn toegevoegd, maar zijn initiële idee achter het kunstwerk had veel meer met de verkeerssituatie te maken. “Ik was toen heel erg bezig met de invloed van het verkeer op de openbare ruimte”, vertelt Smink. “Dit idee had ermee te maken dat de weg zich opkrult en dat je met de auto niet meer verder kunt en als voetganger wordt gedwongen om de ruimte waar te nemen. Automobilisten zien dingen veel sneller en ook afstandelijker. Het kunstwerk is een soort dwangmiddel om je te verhouden van de ene weggebruiker tot de andere. Het past mooi op die plek, want je komt als automobilist net de ring af geracet en je bevindt je aan het begin van een woonwijk.”
Inmiddels maakt er een andere weggebruiker dankbaar gebruik van de Poort van Nieuwendam. BMX-fietsers gebruiken de zes meter hoge poort als een schans om in snelle vaart tegenop te fietsen en salto’s vanaf te maken. “Zij zien het absoluut als een uitdagend object dat overmeesterd moet worden. Op sommige dingen kun je anticiperen, maar die fietsers gingen mijn verbeelding echt te boven.”
Beluister ook de podcastaflevering over dit kunstwerk, en laat je meeslepen door de boeiende verhalen achter de werken van kunstroute in het oostelijk deel van Noord. In de podcast luister je naar gesprekken tussen kunsthistoricus en onderzoeker van deze route, Sietske Roorda, en schrijver Willem Sjoerd van Vliet.
