Ontmoetingsplaats, Shinkichi Tajiri, 1976
Buikslotermeerplein
Wanneer is een kunstwerk mislukt? Dit is een vraag waar menig kunstwerk in de publieke ruimte op een gegeven moment mee te maken krijgt. Het kunstwerk Ontmoetingsplaats van de gerenommeerde kunstenaar Shinkichi Tajiri (1923-2009) kent dit probleem al vanaf zijn ontstaan. De titel van het kunstwerk draagt de verwachting in zich om een plek van ontmoeting te zijn, maar de bebladerde witte trappen en zitkuilen aan de rand van winkelcentrum Boven ‘t Y en tussen de parkeerplaatsen van het wooncomplex Plan van Gool zien er altijd troosteloos en verlaten uit.
Tajiri was van Japanse afkomst en groeide op in Amerika. Die dubbele nationaliteit en het vraagstuk van identiteit speelden een grote rol in zijn kunstpraktijk. Tajiri had gestudeerd aan de Chicago Institute of Art en was daarna in Parijs bij de kunstenaar Ossip Zadkine in de leer gegaan. Vervolgens ging hij zijn Nederlandse echtgenote Ferdi Jansen achterna en verhuisde hij in de jaren ’50 naar Amsterdam. Zijn oeuvre in de publieke ruimte staat in het teken van strijd, harmonie en verzoening. Dit komt vaak terug in de vorm van grote bronzen wachters en enorme knopen. In die zin is het werk Ontmoetingsplaats een vreemde eend in de bijt, hoewel het wel aansluit op het idee van de knoop als een punt van contact. De knoop om een pilaar op Schiphol, die in dezelfde tijd werd opgeleverd, heet immers ook Meeting Point.
Toen Tajiri in Nederland kwam, stond hij als internationale kunstenaar in hoog aanzien van de Nederlandse kunstwereld. Hij raakte hij bevriend met Cobra-kunstenaars, zoals Karel Appel, Corneille en Constant. De laatste heeft hoogstwaarschijnlijk het begrip homo ludens, spelende mens, bij hem geïntroduceerd. Tajiri zag voor zich hoe op zijn kunstwerk van 25 x 15 m kinderen met elkaar zouden spelen en volwassenen zouden gaan zitten voor een praatje. Daarmee zou het een woonkamer in de buitenlucht worden. Het kunstwerk Ontmoetingsplaats sluit daarmee aan op de architectuur van architect Frans van Gool. Met zijn galerijen en slurven, die lijken op de voetgangersbruggen van Schiphol, wilde Van Gool ook een ruimte creëren tussen binnen en buiten, toegankelijk voor iedereen.
Die openheid in het Plan van Gool is inmiddels aan banden gelegd. De galerijen zijn sinds de renovatie gesloten voor buitenstaanders en bezoek moet eerst aanbellen om binnengelaten te worden. Tegen het kunstwerk van Tajiri kwamen buurtbewoners in de jaren ’70 al in opstand. Ze vonden het kunstwerk te duur, en waarom was er geen kunstenaar uit de wijk gevraagd om hier iets te maken? Inspraak had echter geen zin meer, want de locatie en opdracht stonden al vast. De ‘hardhandige verwijdering’ die door de omwoners was aangekondigd, bleef uit, maar het werk wordt tot op heden niet veel gebruikt. Het gaat na 45 jaar echter wat ver om te zeggen dat de bewoners van het Plan van Gool dit uit wrok nalaten.
Hoe verlaten het kunstwerk er ook uitziet, de grote witte trappen zijn majestueus, de rondingen in het werk hebben iets weg van amfitheaters uit de Griekse Oudheid, en in Tajiri’s monografieën wordt zijn werk niet Meeting Point maar Forum genoemd. Tajiri’s kunstwerk laat zich lezen als een overblijfsel uit een voorbije tijd. Het is als de Olympus waar de goden elkaar nog steeds ontmoeten, maar waar de lokale bevolking allang geen oog meer voor heeft.
Beluister ook de podcastaflevering over dit kunstwerk, en laat je meeslepen door de boeiende verhalen achter de werken van kunstroute in het oostelijk deel van Noord. In de podcast luister je naar gesprekken tussen kunsthistoricus en onderzoeker van deze route, Sietske Roorda, en schrijver Willem Sjoerd van Vliet.